تهیه جهیزیه به عهده کیست؟ عروس یا داماد؟
بر اساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است و زوجه در این زمینه هیچگونه تعهد یا مسئولیتی ندارد حتی اگر دارای ثروت فراوان باشد. بنابراین شوهر حق ندارد از تامین نیازهای شخصی همسرش به بهانه دارا بودن و بی‌نیاز بودن زن خودداری کند.
یکی از مواردی که با توجه به وضعیت اقتصادی این روزهای کشور و گرانی افسارگسیخته کالاها می‌تواند مانع از ازدواج یا حتی ایجاد اختلاف و دعوا میان خانواده دختر و پسر شود موضوع تهیه جهیزیه است. اگر در این زمینه با صحبت نتوانستید مشکلات خود را حل کنید و کار به قانون کشید باید بدانید که برخلاف آنچه عرف و باور عمومی شده، از نگاه قانون اصولا دختر و خانواده وی هیچ وظیفه‌ای برای تهیه وسایل خانه یا همان جهیزیه ندارند!
بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.
اما در میان این موارد، شاید اثاث منزل بیش از همه توجه را جلب کند زیرا در خانواده‌های ایرانی همواره تهیه اثاث منزل بر عهده خانواده دختر بوده است اما با توجه به آنچه که گفته شد به لحاظ قانونی زن و خانواده وی وظیفه‌ای برای این کار ندارند.
همچنین نفقه زن دارای دو ضمانت اجرایی مدنی و کیفری است. بر این اساس در صورت خودداری شوهر از دادن نفقه، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به پرداخت آن محکوم کند و اگر اجرای حکم دادگاه مبنی بر پرداخت نفقه به هر علت ممکن نباشد اعم از اینکه شوهر، اموال خود را مخفی کند یا اینکه ناتوان از دادن نفقه باشد زن می‌تواند به دادگاه خانواده مراجعه و خواهان جدایی از شوهر و صدور حکم طلاق شود.
در ضمانت اجرای کیفری نیز بر اساس ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، هرکس با داشتن توانایی مالی، نفقه همسر خود را که تمکین کرده است پرداخت نکند یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه خود، خودداری کند به حبس تعزیری درجه شش یعنی از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
اما شرط تعلق نفقه به زن چیست؟ پاسخ این پرسش کوتاه است و آن، چیزی نیست جز تمکین!
بر اساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی چنانچه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زناشویی خودداری کند، مستحق نفقه نخواهد بود.
بنابراین تمکین زن، شرط تعلق نفقه است و از آنجا که فرض قانون بر این است که زن از شوهر خود تمکین می‌کند مگر آنکه خلافش را بتواند اثبات کند، اگر شوهر از پرداخت نفقه زوجه خودداری کند و زوجه اقدام به طرح دادخواست در دادگاه کند نیازی نیست زن تمکین خود را اثبات کند و صرف اثبات زوجیت کافی است. این درحالی است که شوهر ادعای عدم تمکین همسرش را باید اثبات کند.
اما تمکین به چه معناست؟ تمکین به معنای عام عبارت است از زندگی با شوهر و همکاری در تحکیم بنیاد خانواده و رفتار همراه با مودت و حسن معاشرت. تمکین خاص نیز به معنای امکان برقراری رابطه جنسی بدون عذر موجه به طور متعارف است مگر اینکه زن عذر موجهی برای عدم برقراری رابطه داشته باشد.
با اینکه تمکین شرط تعلق نفقه است اما استثنائاتی هم دارد. یعنی در مواردی زن می‌تواند تمکین نکند و مستحق نفقه نیز باشد. این موارد به قرار زیر است:
۱. استفاده زوجه از حق حبس: طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، زوجه می‌تواند مادامی که مهریه‌اش را به طور کامل دریافت نکرده است از ادای وظایف زناشویی خودداری کند و این خودداری، باعث نمی‌شود که نفقه به او تعلق نگیرد. البته به شرطی که مهریه او حال باشد.
۲. ترک منزل شوهر و زندگی مشترک و خانواده در صورتی که زن ترس این را داشته باشد که در صورت ماندن در منزل شوهر به او آسیب جانی، مالی و شرافتی وارد آید. ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی مقرر می‌دارد اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می‌تواند مسکن جداگانه اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در برگشتن به منزل شوهر معذور می‌باشد، پرداخت نفقه‌اش به عهده شوهر خواهد بود.
۳. برخی از حقوقدانان معتقدند اگر مسکنی که شوهر انتخاب کرده متناسب با شئون زن و زندگی خانوادگی نباشد و عرف آن را مناسب نداند مثلا زندگی در یک منزل با زن دیگر شوهر، زن می‌تواند از رفتن به آن منزل امتناع کند و ناشزه نیز محسوب نمی‌شود و نفقه‌اش بر عهده شوهر است.
۴. در طلاق رجعی، زن مطلقه تا پایان عده، مستحق نفقه است و تمکین شرط نفقه نیست.
۵. در طلاق بائن نیز چنانچه زن باردار باشد، تا زمان وضع حمل مستحق نفقه است.
۶. در صورتی که شوهر غایب مفقود الاثر باشد، زن می‌تواند برای مطالبه نفقه خود به دادگاه مراجعه کند اگرچه تمکین نکرده باشد.
